برای ما سال ۳۶۰ روز بوده با ۵ روز اضافه (
یا هر چهار سال ۶ روز اضافه ). ما در این پنج روز آتش روشن می کردیم تا
روح نیاکانمان را به خانه هایمان دعوت کنیم.
بنابراین، این آتش
چهارشنبه سوری بازمانده آن آتش افروزی ۵ روز آخر سال در ایران باستان است و
زرتشتیان به احتمال زیاد برای اینکه این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه
را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبه
سوری.»1
لازم به
ذکر است که از دیدگاه اسلامی ایام هیچ نحوستی ندارند و خوب و بد همه از
افعال آدمی است. و نحوستی که به چهارشنبه نسبت داده میشود مربوط به فرهنگ
اقوام عرب بوده نه فرهنگ اسلام عزیز. این آموزه را در روایات اهل بیت
فراوان داریم.با توجه به این بیانات، میتوان چند نکته را مورد توجه
قرار داد:
1-
سنت اصیل ایرانی بودن آن مورد خدشه است. (قابل توجه ملیگرایان)
2- برخاسته از یک
سنت زرتشتی است. (قابل توجه مسلمانان)
3- هیچ مبنای علمی و
عقلی ندارد. (فراخواندن ارواح مردگان!!)
لازم
به ذکر است که از دیدگاه اسلامی، ایام هیچ نحوستی ندارند و خوب و بد همه
از افعال آدمی است. و نحوستی که به چهارشنبه نسبت داده میشود مربوط به
فرهنگ اقوام عرب بوده نه فرهنگ اسلام عزیز. این آموزه را در روایات اهل
بیت فراوان داریم:
حسن به مسعود مىگوید:
به محضر مولایم حضرت ابوالحسن الهادى علیهالسلام رسیدم. در آن روز چند
حادثه ناگوار و تلخ برایم رخ داده بود؛ انگشتم زخمى شده و شانهام در اثر
تصادف با اسب سوارى صدمه دیده و در یك نزاع غیر مترقبه لباسهایم پاره شده
بود. به این خاطر، با ناراحتى تمام در حضور آن گرامى گفتم: عجب روز شومى
برایم بود! خدا شرّ این روز را از من باز دارد! امام هادى علیهالسلام
فرمود: اى حسن! این [چه سخنى است كه مىگویى] با این كه تو با ما هستى،
گناهت را به گردن بىگناهى مىاندازى! [روزگار چه گناهى دارد!]»
حسن بن مسعود مىگوید: با شنیدن سخن امام
علیهالسلام به خود آمدم و به اشتباهم پى بردم. گفتم: آقاى من! اشتباه كردم
و از خداوند طلب بخشش دارم. امام فرمود: اى حسن! روزها چه گناهى دارند كه
شما هر وقت به خاطر خطاها و اعمال نادرست خود مجازات مىشوید، به ایام
بدبین مىشوید و به روز بد و بیراه مىگویید! حسن گفت: اى پسر رسول خدا!،
براى همیشه توبه مىكنم و دیگر عكس العمل رفتارهایم را به روزگار نسبت
نمىدهم. امام در ادامه فرمود: اى حسن! به طور یقین خداوند متعال پاداش
مىدهد و عقاب مىكند و در مقابل رفتارها در دنیا و آخرت مجازات مىكند.»2
امام صادق علیه السلام
فرمودند: صدقه بده و هر روز كه خواهى سفر كن. 3
حَمّاد بن عثمان
میگوید به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا مسافرت در روزی مثل چهارشنبه
كراهت دارد؟ فرمود: هر وقت خواستى صدقه بده و به سفر برو و آیة الكرسى
بخوان. 4
اما تحلیل چگونگی برگزاری جشن چهارشنبه
آنچه
امروز با آن مواجهیم، آسیب های اجتماعی، اقتصادی است که در پی شیوه
برگزاری این جشن ها گریبانگیر جامعه شده است که بی شک در راستای اهداف
دشمنان و مهاجمان بوده که به دست خود به دامن خویش میزنیم.
ضررهای مالی و جانی آن
با گزارشاتی که در این ایام از سوی رسانهها ارائه میشود بر همگان آشکار
است و اصلا نیاز به گزارش ندارد که همه لااقل هراس ترکیدن ترقههای مهیب
را به جان چشیدهاند. این بخش به دلیل وضوح و ملموس بودن نیازی به اطالهی
کلام ندارد.
آیتالله
جعفر سبحانی در مورد چهارشنبه سوری میگوید: قرآن مجید میفرماید یکی از
اهداف بعثت پیامبر این است که غل و زنجیری که بر افکار مردم بسته شده بود
را باز کند. مراد از غل و زنجیر آداب و رسوم جاهلی است که هیچ اثری در
اخلاقیات و زندگی انسان ندارد از این رو پیامبر اسلام تمام رسوم جاهلیت که
به ضرر انسان بود را لغو کرد. چهارشنبه سوری به نحوی که در ایران رسم شده
جهل است و ضررهای آن برای همه مشهود است.متاسفانه به خاطر همین رسوم غلط،
جوانان زیادی زخمی و کشته میشوند و پدران و مادران آنها در سوگ آنها
مینشینند.
و اکنون بیان و تحلیل فتاوای فقهی:
هر
کاری که از انسان سر میزند، از نظر فقهی یکی از پنج صورت را دارد:
1- یا مباح است. یعنی انجام و ترک آن
اشکالی ندارد و شخص در آن مختار است مانند آب خوردن
2- یا مستحب است. یعنی
انجام آن به نفع شخص است اما هیچ اجباری بر آن نیست مانند مسواک زدن
3- یا مکروه است. یعنی
انجام آن به ضرر شخص است اما هیچ اجباری بر ترک آن نیست مانند در حال سیری
غذا خوردن
4- یا حرام است. یعنی
آنقدر مضر است که شخص مجاز به انجام آن نیست مانند خودکشی یا ضرر زدن به
خود یا دیگران.
5- یا انجام آن واجب
است. یعنی آنقدر منفعت آن ضروری است که حتما باید انجامش داد مانند حفظ
جان.
اما
ملاک تشخیص نفع ها و ضررها، شرع مقدس اسلام و بعد از آن عقل سلیم است و
علت ترتب عقل بر شرع کوتاه قدی آن در تشخیص تمام مصالح و مفاسد است. کار
فقیه که ما آن را با نام مجتهد یا مرجع تقلید نیز میشناسیم استخراج همین
ملاکها از منابع آن یعنی کتاب خداوند تبارک و تعالی و فرمودههای مفسران آن
یعنی احادیث پیامبر اکرم و اهل بیت مکرم ایشان است.
با دستیابی به این
ملاکها و قوانین، تشخیص موضوعات و مصادیق آنها بسیار ساده بوده و هر کسی
میتواند آن کلیات را در موضوعات جزئی روزمره و جدید تطبیق داده و حکم آن
را استخراج کند. از این روست که گفته میشود کار فقیه استخراج احکام کلی
است و تشخیص مصادیق و تطبیق احکام بر موضوعات بر عهده خود مکلفین است.
حال احکام کلی
درباره موضوع صحبت ما:
1- حقوق افراد محترم بوده و آزار دیگران حرام است.
2- اعتقاد به خرافات
و پرداختن به آن حرام است.
3- انجام امور
خطرناک برای که احتمال آسیب برای فرد و جامعه دارد حرام است.
با
این مقدمه تکلیف کارهای که در این جشن صورت میپذیرد مشخص میشود:
1- ساخت مواد منفجره برای این منظور
2- خرید و فروش مواد منفجره برای این امر
3- استفاده از مواد منفجره در این مراسم
4- اعتقاد به خرافات
5- برپایی مراسم های خرافی
6- تبلیغ و ترویج خرافه
تمام این عناوین منع
عقلی و شرعی دارد و منظور از منع شرعی همان حرمت است. بنابر این وقتی در
این باره از مراجع سوال میشود آنان نیز حکم به حرمت میدهند. اما حتی
بدون پرسش از ایشان نیز حکم این امور مشخص بود و افرادی که میخواهند دست
به این کارها بزنند، اگر به عمل خود و حکم آن توجه داشته باشند خواهند
فهمید که مصداق کار ناشایست و حرام است.
نظر فقها و
مراجع معظم:5
حضرت
آیت الله العظمی خامنهای؛
نظر جنابعالى درباره
چهارشنبه سورى چیست؟ جواب: علاوه بر آنکه هیچ مبناى شرعى ندارد، مستلزم
ضرر و فساد زیادى است که مناسب است از آنها اجتناب شود.
حضرت آیت الله العظمی
مکارم شیرازی: منفعت حاصل از خرید و فروش مواد محترقه حرام است.
حضرت آیت الله العظمی
مکارم شیرازی با تأکید بر اینکه چهارشنبه سوری یک مراسم خرافی برگرفته از
آیین غلط گذشتگان است و در فرهنگ اسلامی هیچ جایگاهی ندارد، یادآور شد:
باید سنت هایی چون دید و بازدید، صله رحم، کمک به دیگران ترویج شود و
نباید تسلیم سنت های خرافی گذشتگان شویم. خرید و فروش، حمل و نقل مواد
محترقه که به منجر به ایجاد حادثه و مصدوم شدن دیگران میشود جایز نبوده و
منفعت حاصل از آن نیز حرام است.
آیتالله العظمی بهجت
(ره) : این کارها مشروعیت ندارد.
تعبیر قرآن تبعیت كوركورانه از گذشتگان، از پدران، مادران،
آباء و اجداد است این هم از موضوعاتی است كه قرآن روی آن زیاد تكیه كرده
است و آن را منشأ لغزشهای بشر می داند و سخت انتقاد می كند. مثلا می گوید:
آنها چنین می كویند:
«انا وجدنا آبائنا و
جدنا آبائنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون»؛ اینها می گویند: ما پدران
خودمان را بر یك طریقهای یافتهایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را
می گیریم و می رویم ، و به تعبیر امروز سنت گرائی.
آیتالله العظمی
سیستانی: اموری که به جامعه ضرر میزند و موجب ایذاء مردم است مانند
استعمال ترقه و خرید و فروش آن جایز نیست.
آیتالله العظمی فاضل
لنکرانی (ره) : در فرض مزبور که دارای خطرات جانی و مالی است و موجب اذیت
و آزار دیگران است و مخالف مقررات و قانون و نظم جامعه است جایز نیست.
آیتالله العظمی میرزا
جواد تبریزی(ره): هیچ یک از این امور، رجحان شرعی ندارد و تشویق مردم به
این مورد تشویق به دنیا و غافل کردن از آخرت است و این که تصور میکنند
این امور مردم را به حفظ وطن و عزت وا میدارد، تصوری باطل است. آنچه مردم
را به عزت میرساند و به حفظ وطن وا میدارد ایمان است و بس.
آیتالله علوی
گرگانی: چهارشنبه سوری یكی از سنتهای غلط است كه از لحاظ عقلی و شرعی
هیچگونه جایگاهی ندارد و از رسوم جاهلیت است و لذا لازم است كه مؤمنین از
برپایی اینگونه برنامهها اجتناب كنند. مخصوصاً اگر مشتمل بر محرمات باشد و
در صورتی كه موجب وحشت مردم و زیان و ضرر شود، ضمانت هم دارد.
حضرت آیتالله صافی
گلپایگانی: استفتاء جمعی از مردم در خصوص استفاده از مواد محترقه در ایام
نوروز: چنانچه این مواد موجب آزار مردم باشد، حرمت آن شدیدتر است و مراسم
چهارشنبه سوری از این قبیل است و چون استفاده از این مواد،از مصادیق لهو و
اسراف است ،جایز نمی باشد.
وی همچنین در پاسخ به
استفتائی در خصوص شركت در مجالس صوفیان و مدعیان عرفان ، بیان داشته است
كه افكار آنها انحرافی است و شركت در مجالس آنان حرام و ترویج باطل است.
نظر علما و دانشمندان درباره حرمت پرداختن به خرافات:
آیت الله سبحانی
در گفتگو با خبرگزاری مهر:
آیتالله جعفر سبحانی
در مورد چهارشنبه سوری میگوید: قرآن مجید میفرماید یکی از اهداف بعثت
پیامبر این است که غل و زنجیری که بر افکار مردم بسته شده بود را باز کند.
مراد از غل و زنجیر
آداب و رسوم جاهلی است که هیچ اثری در اخلاقیات و زندگی انسان ندارد. از
این رو پیامبر اسلام تمام رسوم جاهلیت که به ضرر انسان بود را لغو کرد.
چهارشنبه سوری به نحوی که در ایران رسم شده جهل است و ضررهای آن برای همه
مشهود است.متاسفانه به خاطر همین رسوم غلط، جوانان زیادی زخمی و کشته
میشوند و پدران و مادران آنها در سوگ آنها مینشینند.
آیتالله سبحانی با
بیان اینکه عقل و شرع به هیچ وجه این آداب غلط را نمیپسندد تصریح کرد:
همه انبیا و اولیای الهی آمدند تا با خرافات مبارزه کنند و چهارشنبه سوری
هم نوعی خرافه است. باید از اصالتهایی که موجب پیشرفت ملت ما میشود
محافظت کرد.
آیتالله سبحانی با
اشاره به برخی اعمالی که در چهارشنبه سوری انجام میشود تصریح کرد: پریدن
روی آتش و گفتن برخی جملات و... به هیچ وجه درست نیست.
ایشان از همه مردم
خواست که در روز چهارشنبه آخر سال مراقب اعمالشان باشند و دچار مسائل خلاف
شرع و عقل نشوند.