تاريخچه تيروكمان در ايران باستان



بشر از روزگار قديم براي شكار و دفاع از خود به وسيله ابزاري مانند نيزه ، فلاخن و تيروكمان و… استفاده مي‏كرده است و تا قبل از اختراع تفنگ ، تيروكمان موثرترين سلاح براي شكار و رزم از راه دور بوده است . اهميت تيروكمان در تمدن بشري تا بدان پايه است كه دانشمندان امروزي، پيشرفت اوليه بشر را مديون پيدايش آتش، چرخ و تيروكمان مي‏دانند.

زرتشت در اوستا مي‏گويد : نخستين فلسفه آسايش بشر و حيات اجتماعي وي بر مبناي سلامت تن و روان قرار گرفته است و جامعه بيمار روبه نابودي است و تنها افرادي كه از سلامت تن و روان برخوردارند ، مي‏توانند جامعه اي سالم و پيشرو پديد آورند و در آن با آسايش و آرامش زندگي كنند و راز سلامت خود را در كم خوردن و ورزش مي‏دانستند . در نتيجه در پرتو ورزشهاي گوناگوني چون سواري ، تيراندازي ، شكار ، چوگان بازي و كوهنوردي و … فرزندانشان را به زيور اين صفات نيكو مي‏آراستند و به تيراندازي و شكار اهميت زيادي مي‏دادند زيرا هم براي پرورش تن و هم براي دفاع لازم بود.

كمان در اوستا ثنور يا ثنون و ثنورتي و تيرايشو ناميده شده و از آن بسيار شاعرانه و همانند چكامه اي رزمي ياد كرده است .در تيريشت در پاره هاي 37 و 38 و نيز در شاهنامه فردوسي (به نقل از كتاب آثارالباقيه عن القرون الخاليه ابوريحان بيروني ) از آرش ، پسر دوم كي‏قباد و برادر كي‏كاووس سخن رفته است . وي به عنوان يك اسطوره و قهرمان ملي ياد شده است . بدين صورت كه جنگي ميان ايران و توران آغاز مي‏گردد كه سپاه ايران در مازندران محاصره مي‏گردد . نبرد ميان افراد افراسياب (شاه توران) و منوچهر پادشاه ايران به نتيجه اي نمي‏رسد . ايران براي تعيين مرز و آشتي ، پشنهاد پرتاب تيري از سپاه ايرانيان به جانب خاور را مي‏دهد . قرار اينگونه صورت مي‏پذيرد كه هركجا تير فرود آيد مرز ايران و توران خواهد بود . آرش كه بي‏نظيرترين كماندار عصر خود بود به ميدان فراخوانده شد . فرشته زمين (اسفنديار مذ ) به آرش گفت تا كمان را بردارد و تيري به جانب خاور پرتاب كند . آرش دانست كه پهناي كشور ايران به نيروي بازو و پرش تير او بسته است و بايد تمام توان خود را بكار گيرد . پس برهنه شد و بدن خود را به شاهنشاه و سپاهيان نشان داد و گفت :‌ من تندرستم و نقصي ندارم ، اما مي‏دانم كه چون تير از كمان رها كنم ، همه نيرويم با تير از تنم بيرون خواهد رفت و جانم فداي ايران خواهد شد . آن گاه آرش تيرو كمان را برداشت و بر قله كوه دماوند برآمد و تير را رها كرد تا در كنار رود جيحون بر درخت گردويي نشست . آنجا را مرز ايران و توران قرار دادند و به ياد آرش و تيرانداختن وي در سال دوجشن برگزار كردند . يكي جشن تيرگان كوچك (13 تير) روز تيرانداختن آرش و ديگري (14 تير) روز به اصابت نشستن تير . از آن خوانند آرش را كمانگير كه از آمل به مرو انداخت يك تير تو را زيبـد نه آرش را سواري كــه صد فرسنگ بگذشتي زساري

هرودت مورخ مشهور يوناني پيرامون وضعيت نظام تعليم و آموزش در ايران باستان مي‏نويسد : ايرانيان از 5 سالگي تا 20 سالگي سه چيز را مي‏آموختند : سواركاري ، تيراندازي و راستگويي. در كتاب منتخب رساله قوسيه در كنار آموزش هنر كمانداري ، اوصاف متعلم اين علم را بدين صفات به تفصيل نوشته اند : اول نيك نهاد ، دوم حق شناسي استاد ، سوم حريص نبودن ، چهارم راست گفتار ، پنجم خوش خلق ، ششم جوانمرد ، هفتم گشاده سينه و بخشنده ، هشتم عادل ، نهم قليل الكسل و كثير الطاعت ، دهم درازدست و صاحب قناعت ، و به كفران نعمت و بخيل طبيعت و شرير خصلت و كريه طلعت و بدطينت نباشد و نيز تيرانداز بايد كه هميشه به طهارت باشد و بي ‏طهارت به تيرو كمان و آلات تيراندازي دست